Një shpërthim vullkanik rreth vitit 1345 mund të ketë shkaktuar një reaksion zinxhir që shkaktoi pandeminë më vdekjeprurëse të Evropës, Murtajën e Zezë, thonë shkencëtarët. Të dhënat e ruajtura në unazat e pemëve sugjerojnë se shpërthimi shkaktoi një tronditje klimatike dhe çoi në një varg ngjarjesh që sollën sëmundjen në Evropën mesjetare.
Sipas këtij skenari, hiri dhe gazrat nga një shpërthim vullkanik shkaktuan rënie ekstreme të temperaturës dhe çuan në korrje të dobëta. Për të shmangur urinë, qytet-shtetet italiane të populluara u detyruan të importonin drithëra nga zonat përreth Detit të Zi – duke sjellë pleshtat bartëse të murtajës që e çuan sëmundjen edhe në Evropë.
Hartë e titulluar “Si u përhap Murtaja e Zezë në të gjithë Evropën”, që tregon transmetimin e sëmundjes përmes rrjetit tregtar të drithërave. Harta mbulon Evropën, Mesdheun dhe Detin e Zi. Portet kryesore janë shënuar: pika të kuqe për portet e eksportit (p.sh., Tana, Aleksandri), pika blu për portet e importit (p.sh., Oslo, Mesina) dhe pika portokalli për qendrat tregtare (p.sh., Venecia, Gjenova, Piza, Kreta). Shigjetat e zeza me pika tregojnë drejtimin e përhapjes së murtajës: duke filluar nga Tana në Detin e Zi, duke lëvizur në jugperëndim drejt Kostandinopojës dhe Kretës, pastaj në perëndim drejt Mesinës në Siçili, në veri drejt Pizës dhe Gjenovas, dhe më tej në Venecia. Nga Italia, rrugët shtrihen në veriperëndim drejt Francës dhe pastaj në veri drejt Oslos. Një rrugë tjetër shkon nga Aleksandria në Egjipt deri në Kretë dhe më pas në rrjetin tregtar të Mesdheut. Një hartë e vogël me insert nxjerr në pah rajonin brenda Evropës. Burimi: Universiteti i Kembrixhit.
Kjo “stuhi e përsosur” e një tronditjeje klimatike, urisë dhe tregtisë ofron një kujtesë se si sëmundjet mund të shfaqen dhe përhapen në një botë të globalizuar dhe më të ngrohtë, sipas ekspertëve.
“Edhe pse koincidenca e faktorëve që kontribuan në Murtajën e Zezë duket e rrallë, probabiliteti i shfaqjes së sëmundjeve zoonotike për shkak të ndryshimeve klimatike dhe përkthimit në pandemi ka të ngjarë të rritet në një botë të globalizuar”, tha Dr. Ulf Büntgen i Universitetit të Kembrixhit.
Ai shtoi: “Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh përvojat tona të fundit me Covid-19.”
Sëmundja u shkaktua nga një bakter i njohur si Yersinia pestis , i përhapur nga brejtësit e egër, siç janë minjtë dhe pleshtat. Shpërthimi besohet se ka filluar në Azinë Qendrore, duke u përhapur në të gjithë botën përmes tregtisë.
Por sekuenca e saktë e ngjarjeve që sollën sëmundjen në Evropë – duke vrarë miliona njerëz – është studiuar me kujdes nga studiuesit.
Tani studiues nga Universiteti i Kembrixhit dhe Instituti Leibniz për Historinë dhe Kulturën e Evropës Lindore (GWZO) në Leipzig kanë plotësuar një pjesë të munguar të enigmës.
Ata përdorën të dhëna nga unazat e pemëve dhe bërthamat e akullit për të shqyrtuar kushtet klimatike në kohën e Murtajës së Zezë.
Provat e tyre sugjerojnë se aktiviteti vullkanik rreth vitit 1345 shkaktoi rënie të ndjeshme të temperaturave gjatë viteve të njëpasnjëshme për shkak të çlirimit të hirit vullkanik dhe gazrave që bllokuan një pjesë të dritës së diellit.
Kjo nga ana tjetër shkaktoi prishjen e të korrave në të gjithë rajonin e Mesdheut. Për të shmangur urinë, qytet-shtetet italiane tregtuan me prodhuesit e drithërave përreth Detit të Zi, duke i mundësuar pa dashje bakterit vdekjeprurës të fitonte një pikëmbështetje në Evropë.
