Dita Botërore Kundër Duhanit u shënua dje në të gjithë botën me thirrje të forta për mbrojtjen e brezave të rinj dhe ndërgjegjësimin për rreziqet e duhanpirjes. Në vende si Mbretëria e Bashkuar, kjo ditë erdhi me një masë konkrete dhe të guximshme: nga sot, 1 qershor 2025, do të ndalohet plotësisht shitja dhe furnizimi i cigareve elektronike njëpërdorimëshe.
Ky ndalim përfshin të gjitha pajisjet njëpërdorimëshe, me ose pa nikotinë dhe zbatohet si për shitjet në dyqane, ashtu edhe për ato online. Qëllimi është i qartë: të mbrohet shëndeti i të rinjve dhe të ndalet ndotja mjedisore nga miliona pajisje të tilla që përfundojnë çdo javë në mbeturina. Dhe Mbretëria e Bashkuar nuk është e vetme. Masa të ngjashme janë ndërmarrë nga Franca, Gjermania, Belgjika, Australia, Zelanda e Re, Filipinet dhe qytete si New York dhe Roma.
Ndërkohë në Shqipëri? Asnjë masë. Asnjë reflektim. Asnjë reagim institucional. Edhe këtë vit, Dita Botërore Kundër Duhanit kaloi pa asnjë fjalë nga institucionet shtetërore, pa ndonjë nismë konkrete, pa ndërgjegjësim dhe pa asnjë përpjekje për të ndalur një epidemi të re: promovimin agresiv të cigareve elektronike dhe produkteve të avullimit, në kundërshtim të plotë me ligjin.
Ligji nr. 9636, datë 6.11.2006, i ndryshuar me ligjin nr. 56/2019 dhe së fundmi me ligjin nr. 92/2024, ndalon çdo formë reklamimi, promovimi apo sponsorizimi të produkteve të duhanit, përfshirë cigaret elektronike dhe pajisje si iQOS, si në media të shkruara, transmetime televizive, platforma online, ashtu edhe në hapësira publike.
Në realitet, produktet si iQOS reklamohen lirshëm në rrugët e Tiranës, në televizione kombëtare, në portale online dhe rrjete sociale. Reklamat shfaqen në hapësira publike me kontrata të dyshimta, të zbukuruara me mesazhe që i shesin këto produkte si “më të sigurta” apo “më të sofistikuara”. Në fakt, kjo fushatë e gjerë reklamimi është bërë e mundur përmes një aleance të qartë mes kompanive të mëdha dhe një pjese të mirë të mediave shqiptare.
Janë vetë mediat ato që janë bërë pjesë aktive e shkeljes së ligjit. Jo vetëm që transmetojnë dhe publikojnë reklama të ndaluara me ligj, por përfitojnë drejtpërdrejt nga kompani të fuqishme që operojnë me fonde publike, tenderë bashkiakë apo sponsorizime të lidhura me pushtetin. Këto media nuk janë më thjesht vëzhguese: ato janë bashkëpjesëmarrëse në një sistem ku ligji në fuqi shpërfillet, në këmbim të përfitimeve financiare dhe ndikimit politik.
Reklamat e cigareve elektronike nuk janë më incidente të izoluara. Ato janë pjesë e një infrastrukture të ndërtuar me qëllim të qartë: të krijojë një treg fitimprurës, të mbajë të varura redaksitë dhe gazetarët dhe të shtrembërojë realitetin. Disa prej mediave që shfaqin këto reklama janë të njëjtat që janë përmendur në hetimet e SPAK për ndërhyrje në drejtësi, manipulim tenderash, pastrim parash dhe përdorim abuziv të fondeve publike.
Në këtë mjedis të kalbur, kompanitë që shpërndajnë produkte si iQOS, të financuara shpesh nga rrjete ndërkombëtare me interesa të mëdha tregtare, kanë gjetur terren të përkryer. Asnjë institucion nuk i ndalon. Asnjë autoritet nuk i kontrollon. Dhe kjo nuk ndodh për shkak të mungesës së ligjit, por për shkak të mungesës së vullnetit për zbatim dhe për shkak të bashkëfajësisë së atyre që kanë për detyrë të mbrojnë qytetarët.
Kujtojmë se cigaret elektronike nuk janë “më të sigurta”. Studime të shumta, përfshirë ato të botuara në Journal of the American College of Cardiology, kanë treguar qartë se pajisje si iQOS rrisin ndjeshëm rrezikun për sëmundje kardiovaskulare, dëmtim të qelizave të enëve të gjakut, madje edhe rrezik të shtuar për atak kardiak. OBSH ka paralajmëruar prej kohësh se këto produkte nuk të ndihmojnë të heqësh dorë nga nikotina. Përkundrazi: janë dizajnuar për të forcuar varësinë.
Ndërkohë, në Shqipëri, këto paralajmërime shpërfillen çdo ditë. Çdo cep i Tiranës, përfshirë zona të frekuentuara nga të rinjtë si ajo përreth Piramidës, është zaptuar nga reklama për iQOS.
Dje ishte Dita Botërore Kundër Duhanit. Shqipëria nuk tha asgjë. As Ministria e Shëndetësisë, as ndonjë institucion tjetër nuk dha asnjë mesazh. Asnjë masë. Asnjë aksion. SPAK, që ka në dorë dosje të tëra për abuzime të ngjashme, deri më tani nuk ka marrë asnjë hap konkret për këtë shkelje flagrante të ligjit.
Ndërkohë, qytetarët po ekspozohen çdo ditë ndaj reklamave të ndaluara, produktet e rrezikshme po shiten lirshëm, të miturit i konsumojnë si lodra dhe kompanitë ndërkombëtare si Philip Morris, përfaqësuesit e të cilit janë të lidhur me çdo hallkë të pushtetit vendor dhe mediatik, forcojnë çdo ditë ndikimin e tyre në Shqipëri.
Një gjë është e sigurt: në këtë vend, ku ligji zbatohet vetëm për të dobëtit dhe ku shëndeti publik shitet për një fushatë marketingu, qytetarët janë ata që humbasin. Përballë një skeme që po helmon një brez të tërë, heshtja institucionale është bashkëfajësi.Ky është krim shëndetësor dhe duhet trajtuar si i tillë!
