Lart në malet e jugut të Shqipërisë, një udhëtim përgjatë një rruge të vështirë të frekuentuar më shumë nga dhitë sesa nga makinat, të çon në një grup fshatrash ku koha duket se ka ndaluar prej dekadash.
Qumështi i deles ende transportohet me gomar për tek djathëbërësit lokalë. Fshatarë të moshuar ngjisin malin për të mbledhur rigon të egër dhe bimë të tjera. Ritualet e vjetra të ndezjes së qirinjve për të nderuar lisat e lashtë, të përkulur e të shenjtë mbahen ende gjallë, ndonëse askush nga ata që i praktikojnë duket se e di pse dhe si kanë lindur këto rituale.
I pozicionuar përgjatë një shkëmbi pas rrënojave të një fortese të vjetër, fshati Nivicë është i panjohur për shumë njerëz edhe në Shqipëri. Por një projekt ambicioz synon që ta hapë atë për turistët, të cilët duan të zbulojnë bukurinë natyrore të jashtëzakonshme dhe stilin e jetës të fshatit në zonat më të izoluara të vendit.
“Po bëjmë një projekt pilot rreth konceptit se si të lidhim komunitetet rurale që janë shumë afër vijës bregdetare, por që nuk janë ndihmuar kurrë nga turizmi bregdetar”, thotë Auron Tare, i cili kryeson Agjencinë Kombëtare Bregdetare të Shqipërisë dhe po drejton projektin Nivica.
Atraksionet e zonës janë të shumta. Burime me ujë të kristaltë rrjedhin nëpër kanione dhe gryka duke përvijuar peizazhin. Ura të vogla prej guri të epokës osmane, të paprekura prej shekujsh, ende kalojnë sipër kanaleve. Kur perëndon dielli, barinjtë çojnë kopetë e tyre në vathë të vogla për t’i mjelë ato.
Dhe si çdo gjë në Ballkan, rajoni është i zhytur në histori.
“Përveç peizazhit, arsyeja për të ardhur këtu janë historitë. Ky është një vend nga ku kanë kaluar trupat romake, normanët, osmanët. Lufta e Parë Botërore, Lufta e Dytë Botërore. Ka shumë histori që lidhen me këtë zonë”, thotë Tare.
“Pastaj është peizazhi i mrekullueshëm, dhe gjithashtu natyra e paprekur. Këtu shihni njerëzit që mjelin delet dhe dhitë e tyre ashtu siç bënin 4.000 vjet më parë. Shikoni barinjtë në jetën e përditshme, e cila është jashtëzakonisht tërheqëse për ata që e kanë humbur atë trashëgimi, ndaj dhe ata që vijnë këtu vijnë për të gjetur atë pasurim shpirtëror në jetën e tyre”.
Për momentin, vizitorët janë kryesisht udhëtarët të rinj me çanta shpine të cilët vijnë nga vendet evropiane, ecin përgjatë shtigjeve të lashta të Shqipërisë dhe kalojnë natën në një fushë jo shumë larg fshatit. Tare thotë se rreth 150 turistë kanë vizituar fshatin gjatë muajit të kaluar, kryesisht nga Republika Çeke, të tërhequr nga komentet në rrjetet sociale nga një ekip çekësh që kanë punuar në përcaktimin e shtigjeve shekullore si shtigje për ecje.
Por zona është ende larg të qenit një udhë e rrahur; shumë prej atyre që jetojnë në bregdet, në anën tjetër të maleve, nuk kanë dëgjuar asnjëherë për Nivicën.
“Mund të themi se ky fshat është thellësisht i fshehur në mal”, thotë Lorena Sinatrakaj, një arkeologe 29-vjeçare e cila punon për këtë projekt. Edhe ajo vetë pranon se nuk kishte dëgjuar kurrë të flitej për të.
Kur drejtuesit e projektit mbërritën këtu, ata gjetën një fshat që bazohej tek bujqësia dhe blegtoria, thotë ajo. Turizmi ishte një koncept i huaj, dhe fshati ishte në një gjendje të përgjithshme rrënimi.
Shumë nga vendasit ishin zhvendosur në qytete dhe zona të tjera të vendit. Për shkak të një infrastrukture ose shërbimesh minimale shtetërore, menaxhimi i mbeturinave konsistonte kryesisht në hedhjen e tyre nëpër lugina ose në rrugë.
“Kur erdhëm këtu, në sheshin e fshatit kishte mbeturina 30-vjeçare”, thotë Tare. Puna fillestare e projektit ishte pastrimi i plehrave si brenda fshatit ashtu edhe në luginën aty pranë. Tani sheshi i fshatit është pastruar dhe fshatarët kalojnë me dhitë e tyre nëpër rrugët ku zhurma e çekiçëve që godasin gurin bën jehonë përmes së nxehtit të zjarrtë të verës teksa muratorët punojnë për projektin më të madh dhe të vetëm të fshatit: një bujtinë e re, e planifikuar për t’u përfunduar pranverën e ardhshme.
Projekti në tërësi përfshin rikuperimin e ndërtesave të vjetra që do të përdoren si bujtina dhe për të ndihmuar vendasit të nisin aktivitete private duke transformuar shtëpitë e tyre në ‘bed and breakfast’. Lorena thotë se vendasit e përqafuan menjëherë projektin sapo panë potencialin për turizëm.
Dallandyshe Merio, një vendase e cila e u largua nga fshati dy dekada më parë për t’u zhvendosur në qytetin e Vlorës, thotë se projekti ka ngjallur aq shumë shpresë për fshatin saqë ajo po mendon të kthehet përsëri aty.
“Më vjen mirë që fshati është gjallëruar përsëri. Përpara të gjithë iknin”, thotë Dallëndyshja, e cila një dhomë të shtëpisë së saj në fshat e ka liruar për vizitorët të cilët qëndrojnë aty kundrejt pagesës. Kur pa se kjo gjë funksionoi mirë me vizitorin e parë, një gjerman, ajo rinovoi dhe një dhomë tjetër dhe tani drejton një ‘bed and breakfast’ të vogël.
“Njerëzit po kthehen përsëri këtu dhe po rindërtojnë”, thotë ajo.
Më e rëndësishmja, një pjesë e projektit përfshin transformimin e shtegut që të çon në fshat nga qyteti më i afërt, ai i Tepelenës, në një rrugë lehtësisht të aksesueshme.
Por rreziku i një hapjeje shumë të shpejtë për turizmin është real, dhe Tare dhe Sinatrakaj janë të vetëdijshëm për këtë. Qëllimi, thonë ata, nuk është që të kthejmë Nivicën në një vend ku autobusët turistikë shkarkojnë mijëra turistë, sepse kjo do të prishte qetësinë e zonës dhe do të rrezikonte mënyrën e jetesës.
“Siç e dimë, turizmi ka shumë përfitime, por edhe efekte negative, siç është shkatërrimi i kulturës lokale dhe shkatërrimi i mjedisit. Dhe kjo është një arsye shumë e vlefshme për t’u marrë në konsideratë”, thotë Tare.
“Dhe ndërsa e kemi marrë shtruar, po përpiqemi që mikpritjen tradicionale ta kthejmë në një ndjenjë dhe në një vend mikpritës për vizitorët që vijnë, pa e shqetësuar kulturën vendase. Sigurisht, kjo është një sfidë dhe koha do të tregojë nëse kemi të drejtë apo jo.”
*Nga Elena Becatoros | AP
Publikuar në Washington Post
