Çmimet Nobel 2025 kanë vënë në qendër të vëmendjes individë dhe grupe studiuesish që kanë ndikuar thellë në përmirësimin e jetës së njerëzimit dhe në ruajtjen e planetit. Nga zbulimet shkencore që hapin horizonte të reja teknologjike, te aktivizmi politik dhe krijimtaria letrare, lista e këtij viti sjell histori frymëzuese dhe kontribute epokale.
Më poshtë paraqitet një përmbledhje e plotë e fituesve dhe arritjeve që i çuan ata drejt nderimit më të lartë ndërkombëtar.
Çmimi Nobel në Fizikë 2025
Fituesit e këtij viti u shpërblyen për eksperimentet që përdorin një qark elektrik për të manipuluar dhe kontrolluar fenomenet kuantike. Puna e tyre ka hapur mundësi të reja për:
- kriptografi kuantike,
- kompjuterë kuantikë,
- sensorë ultra-precizë kuantikë.
Këto zhvillime shihen si hapa vendimtarë drejt teknologjisë së së ardhmes, duke ndikuar sektorë të tërë si siguria kibernetike, inteligjenca artificiale dhe komunikimet.
Çmimi Nobel në Kimi 2025
Susumu Kitagawa, Richard Robson dhe Omar M. Yaghi u nderuan për zhvillimin e strukturave metalo-organike (MOF) – materiale inovative që formojnë rrjete molekulare me hapësira të vogla nëpër të cilat kalojnë gazra dhe substanca të ndryshme kimike.
Potenciali i tyre praktik është shumë i gjerë:
- nxjerrja e ujit nga ajri në zona të shkretëtirës,
- kapja dhe filtrimi i dioksidit të karbonit,
- ruajtja e gazrave toksikë,
- katalizimi i reaksioneve kimike në proceset industriale.
- MOF-et konsiderohen një nga teknologjitë më premtuese në luftën kundër ndryshimeve klimatike.
Çmimi Nobel në Fiziologji ose Mjekësi 2025
Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell dhe Shimon Sakaguchi u vlerësuan për zbulimet që shpjegojnë mekanizmat e tolerancës imunitare periferike, proces që parandalon trupin të sulmojë vetveten.
Studimet e tyre kanë krijuar bazën për:
zhvillimin e barnave të reja kundër sëmundjeve autoimune,
terapi inovative për trajtimin e kancerit,
kuptimin më të thellë të funksionimit të sistemit imunitar.
Ky zbulim konsiderohet një hap thelbësor drejt mjekësisë së personalizuar.
Çmimi Nobel në Letërsi 2025
Shkrimtari hungarez László Krasznahorkai u shpall fitues për veprën e tij të jashtëzakonshme, e cila shquhet për atmosferën apokaliptike, tensionin emocional dhe fuqinë e madhe artistike.
Letërsia e tij shpesh përshkruhet si ndërthurje e groteskut me filozofinë njerëzore, duke sfiduar kufijtë tradicionalë të tregimit dhe duke i dhënë lexuesit një përvojë unike estetike.
Çmimi Nobel për Paqen 2025
Këtë vit çmimi iu nda dy kontributeve të mëdha në fusha të ndryshme:
Maria Corina Machado
U nderua për aktivizmin e saj të pandalshëm në mbrojtje të të drejtave të qytetarëve venezuelianë, të cilët përballen prej vitesh me represion politik dhe varfëri ekstreme. Zëri i saj ka qenë ndër më të fuqishmit në skenën ndërkombëtare për rikthimin e demokracisë në Venezuelë.
Joel Mokyr, Philippe Aghion dhe Peter Howitt
Fitues për kontributin e tyre në ekonominë zhvillimore, duke identifikuar kushtet që i mundësojnë shoqërive të kenë rritje të qëndrueshme përmes inovacionit teknologjik. Modelet e tyre ekonomike shpjegojnë se si kombet mund të dalin nga varfëria duke investuar në dije, kreativitet dhe zhvillim afatgjatë.
