NASA do të njoftojë në ditët në vijim nisjen zyrtare të një plani për të ndërtuar një reaktor bërthamor hënor: një projekt prej 100 kilovatësh i projektuar për të siguruar energji të vazhdueshme për misionet e ardhshme dhe për të mbështetur bazat e përhershme, i planifikuar të përfundojë deri në vitin 2030, pavarësisht shkurtimeve të fondeve. Iniciativa vjen në mes të konkurrencës së përtërirë hapësinore me Rusinë dhe Kinën, dhe shënon hapin e parë të madh për Administratorin e përkohshëm Sean Duffy në krye të agjencisë hapësinore.
Sipas Politico, qëllimi është të përshpejtohet plani ambicioz për të instaluar një reaktor bërthamor të ndarjes në sipërfaqen hënore deri në vitin 2030. Projekti është pjesë e programit Artemis , përmes të cilit Shtetet e Bashkuara synojnë të rivendosin një prani njerëzore afatgjatë në Hënë si një prelud për misionet e ardhshme në Mars. Reaktori, i zhvilluar nën mbikëqyrjen e përbashkët të NASA-s dhe Departamentit të Energjisë (DOE), përfaqëson evolucionin natyror të programit të Fuqisë Sipërfaqësore të Ndarjes (FSP), i cili filloi vite më parë me synime fillestare më modeste. Objektivi i ri prej 100 kW përfaqëson një hap të konsiderueshëm teknologjik krahasuar me 40 kW të parashikuar në fazën e parë.
Reaktori hënor do të shërbejë për të siguruar një burim energjie të vazhdueshëm dhe të besueshëm, të pavarur nga ciklet e dritës së diellit ose kushtet ekstreme mjedisore të sipërfaqes hënore. Ky lloj furnizimi me energji do të jetë thelbësor për mbështetjen e habitateve të përhershme , pajisjeve shkencore dhe, në fund të fundit, madje edhe të proceseve industriale në vend, siç është prodhimi i oksigjenit ose nxjerrja e burimeve. Një reaktor 100 kW konsiderohet i mjaftueshëm për të furnizuar me energji një bazë me katër astronautë për të paktën dhjetë vjet, sipas dokumenteve teknike të ndara më parë nga DOE. Iniciativa synon të krijojë një model që mund të replikohet në kontekste të tjera, të tilla si misionet në Mars ose vendosjet tokësore në zona të izoluara ose të prirura ndaj fatkeqësive.
Pas njoftimit qëndron një motivim specifik strategjik: të fitohet “gara e dytë hapësinore” kundër Rusisë dhe Kinës, sipas burimeve të NASA-s të cituara nga Politico. Të dy vendet kanë deklaruar publikisht qëllimin e tyre për të krijuar baza autonome hënore në vitet e ardhshme dhe po investojnë burime gjithnjë e më të mëdha në bashkëpunimin dypalësh për misione të përbashkëta hapësinore. Administrata amerikane, veçanërisht ajo e filluar nën Donald Trump dhe e vazhduar nën ekzekutivin aktual, e sheh superioritetin teknologjik në hapësirë si një element kyç të konkurrencës globale. Nuk është rastësi që në buxhetin e propozuar të vitit 2026, burimet e destinuara për fluturime hapësinore me pilot po rriten, pavarësisht një konteksti të përgjithshëm të rënies së shpenzimeve.
Pavarësisht entuziazmit për projektin, NASA përballet me shkurtime të konsiderueshme buxhetore, veçanërisht për misionet shkencore. Shkurtimet rrjedhin nga një kombinim i inflacionit, ripërcaktimit të prioriteteve dhe presionit të brendshëm politik. Sipas Newsweek, disa programe shkencore që nuk lidhen drejtpërdrejt me kthimin në Hënë tashmë janë zvogëluar ose janë pezulluar. Megjithatë, pjesa e buxhetit të ndarë për misionet njerëzore dhe infrastrukturën hënore është mbrojtur pjesërisht ose madje është rritur. Pas njoftimit zyrtar, NASA do të fillojë një proces për të zgjedhur partnerët industrialë për të ndërtuar reaktorin. Thirrja për propozime pritet deri në fund të vitit 2025, me një përzgjedhje përfundimtare në vitin 2026.
