Përshëndetje! Ju lutem, më thoni si mundem ta trajtoj një fëmijë me ADHD nga ana e sjelljes, jo nga ana mjekësore. Ai është shumë i lëvizshëm, shkatërron gjithçka, bëhet pis shumë, harron shpejt dhe është tepër impulsiv. Nuk po arrij ta vë nën kontroll me anë të dialogut, sepse harron gjithçka që flasim pas 5 minutash. Çdo gjë që bën e bën me tepri, i kalon limitet e normales. Kam bërë konsultë në Egjipt vetëm te një mjek, i cili më ka dhënë ca ilaçe për ta qetësuar. Më ka thënë të kem shumë durim me të, por tani ka shkuar puna deri në pikën ku durimi ka vdekur për mua. Fëmija është djalë, 5 vjeç, këtë vit ka arritur të flasë, ka raporte me të atin. Ndërsa vajza belbëzon disa fjalë, ama reagimet i ka shumë agresive, njësoj si vëllai. Kam frikë mos do ta ketë përjetë këtë, sepse 2 në 3 të prekur nga kjo sëmundje e kanë gjatë gjithë jetës, duhet të marrin ilaçe përgjithmonë. Djali është shumë agresiv, edhe pse është 5 vjeç. Kur nervozohet, merr thikën të na gjuajë. Nuk e di nga e ka mësuar këtë pasi ai nuk ka shokë. Rri vetëm me ne gjatë gjithë kohës. Nuk shoqërohet me njeri. Nuk po arrijmë të gjejmë një zgjidhje si ta integrojmë në shoqëri, për arsye të agresivitetit, që e ka me tepri. Është edhe shumë egoist. Për çdo gjë krijon probleme, edhe në të ngrënë madje. Ai edhe ushqimin e do të gjithin për vete. Më falni që po flas kështu, por për mua është torturë e vërtetë. Jemi të dy, burrë e grua, që iu jemi përkushtuar fëmijëve, por nuk po gjejmë zgjidhjen e duhur. Theksoj dhe një detaj: djali është i burrit me gruan e parë. A ka ndonjë shans që të trashëgohet kjo tek vajza ime? Theksoj se gruaja e tij e parë ka të njëjtat simptoma si djali, por ngaqë djali dhe vajza kanë të njëjtin baba, a është e mundur të trashëgohet kjo? Dhe si mundem të veproj në këtë rast, ju lutem?
Përshëndetje e dashur nënë!
E kuptoj shqetësimin tuaj dhe do të përpiqem të përmbledh idetë e mia mbi shqetësimin e djalit tuaj dhe mënyrën sesi mund ta ndihmoni atë (dhe veten, natyrisht).
Së pari, Çrregullimi i Vëmendjes me Hiperaktivitet ose shkurt ADHD duhet të diagnostikohet nga një profesionist i shëndetit mendor (psikopediatër ose psikolog klinik). A e keni vlerësuar fëmijën tuaj tek një profesionist i shëndetit mendor? Ju thoni që e keni vizituar tek një mjek në Egjipt dhe që ju ka rekomanduar vetëm terapi me medikamente. Mirëpo, ju duhet të dini se medikamentet nuk mjaftojnë për ta trajtuar ADHD-në (madje kanë efekte anësore).
Simptomat dhe shqetësimet që ju përshkruani përputhen me kriteret diagnostike për çrregullimin e ADHD-së, i cili mund të diagnostikohet që në moshën 4-vjeçare dhe që mund të zgjasë deri në moshën e rritur. Që të vendoset diagnoza duhen tre kritere: 1) Mungesa e vëmendjes; 2) Hiperaktiviteti; dhe 3) Impulsiviteti. Përsa i përket kriterit të parë, fëmijët me ADHD kanë vështirësi për t’u kushtuar vëmendjen detajeve, bëjnë gabime shpejtësie, e kanë të vështirë të dëgjojnë atë që ju thuhet, shpërqendrohen lehtësisht, nuk ndjekin udhëzime, harrojnë dhe humbasin gjëra, nuk organizohen dot etj. Përsa i përket kriterit të dytë, hiperaktivitetit: fëmija është në lëvizje të pandërprerë, nuk qëndron dot në një vend, flet shumë, nuk luan dot në qetësi etj. Dhe për kriterin e tretë, impulsivitetin: fëmija nuk pret dot në radhë, vepron dhe flet pa u menduar, ndërpret bisedat dhe lojërat e të tjerëve etj.
Që të vendoset diagnoza, këto shqetësime duhet të zgjasin më shumë se gjashtë muaj dhe duhet ta kenë prekur jetën e fëmijës në të gjitha drejtimet: në shtëpi, në shkollë dhe në situatat sociale.
Sigurisht, shumica e fëmijëve janë me raste “hiperaktivë” ose “të pavëmendshëm”. Prandaj, shumë ekspertë mendojnë se diagnostikimi i këtij çrregullimi është i vështirë. Studimet thonë se ADHD shfaqet përpara moshës 7 vjeç dhe prek djemtë tre herë më shumë sesa vajzat. Është e vërtetë se ka edhe një histori familjare të çrregullimit. Shumica e kërkimeve thonë se është pjesërisht gjenetike: nëse një fëmijë ka ADHD, shanset që ta ketë dhe fëmija tjetër arrijnë deri në 25%. Mirëpo ADHD ka edhe aspekte neurologjike: nivelet e lëndëve kimike në tru (dopamina dhe norepinefrina) nuk rregullohen dot. Ka edhe kërkime që tregojnë se vëllimi i trurit është më i vogël te fëmijët me ADHD. Faktorë të tjerë shkaktarë mund të jenë: dëmtimet e kokës dhe duhanpirja nga nëna gjatë shtatzënisë. Mirëpo, mos harroni se kemi të bëjmë me një çrregullim, shkaku i të cilit nuk është i qartë.
Një nga vështirësitë më të mëdha, që ju e shprehni në mënyrë të drejtpërdrejtë në letër, është vazhdimësia: si do të jetë e ardhmja? Për shumicën e fëmijëve, ADHD nuk zhduket, por vazhdon në adoleshencë dhe në moshë të rritur. Mirëpo, lajmi i mirë është se çrregullimi mund të menaxhohet.
Duke qenë se, siç thashë, është e vështirë të diagnostikohet, ka debat edhe për mënyrën sesi trajtohet. Për shembull, trajtimi medikamendoz, sipas udhëzimeve ndërkombëtare, nuk duhet të bëhet para moshës 6-vjeçare. Mjekimet për ADHD kanë efekte anësore të shumta, prandaj ju duhet të bëni kontrolle të rregullta djalit tuaj. Dhe në shumicën e rasteve, është detyra e mjekut që t’ju referojë tek një psikolog fëmijësh ose një profesionist tjetër të shëndetit mendor, i cili do të bëjë vlerësimin mendor dhe sjellor të fëmijës. Sepse përveç simptomave të ADHD ju përmendni edhe simptoma të një çrregullimi tjetër: gjuajtja me thikë dhe sjelljet agresive. Ndaj nevojitet vlerësimi nga afër i djalit tuaj. Nga letra kuptoj që mund të nevojitet dhe një vlerësim i vajzës, edhe pse problemi kryesor për ju është djali. Më pas, në përputhje me vlerësimin nga psikologu i fëmijës, ju do të vendosni për t’i bërë një terapi djalit tuaj.
Trajtimet kryesore për ADHD janë: 1) terapia familjare dhe 2) terapia e sjelljes. Në terapinë familjare, ju ndihmoheni për t’u përballur siç duhet me ADHD, si të përballeni me zemërimin dhe vështirësitë e tjera emocionale. Në terapinë e sjelljes, do të mësoni sesi ta strukturoni shtëpinë dhe mjedisin e klasës, që fëmija të ketë sa më pak mundësi për shpërqendrim dhe stimulim. Njëherësh, fëmija do të mësojë të zhvillojë strategji përballuese për t’ua dalë mbanë detyrave dhe situatave të ndryshme.
Ndërkohë, derisa të merrni vendimin për të kërkuar ndihmë profesionale nga një psikolog fëmijësh, ju këshilloj të mbani parasysh disa gjëra:
Së pari, kërkoni ndihmë nga të gjithë familjarët, mësuesit, miqtë dhe njerëzit e njohur. Nëse ndiheni keq nga diskutimet me njerëz të tjerë, ju kuptoj plotësisht, por njëherësh, ju inkurajoj se nevoja për të krijuar një rrjet mbështetjeje dhe përfitimet që vijnë nga kjo janë shumë më të mëdha sesa ta mbani për vete.
Së dyti, bëni ndryshime në shtëpi. Eliminoni burimet e stimulimit të tepërt dhe shpërqendrimet në mjedisin ku rri fëmija. Në shtëpi, sigurohuni që ta pastroni dhomën, të ketë sa më pak lodra dhe libra. Ndërsa në shkollë, kërkojini mësueses që ta ulë djalin në një vend ku e sheh me lehtësi dhe ku nuk mund të lëvizë shumë.
Së treti, krijoni një strukturë ditore. Të gjithë fëmijët kanë nevojë për rutina, ndërsa ata me ADHD kanë shumë më shumë. Ndaj, ju duhet të krijoni një agjendë të rregullt ditore, që djali ta dijë çfarë aktivitetesh ditore do të ketë.
Së katërti, adoptoni një mënyrë reagimi pozitive ndaj tij: shpërblejeni për veprimet e mira që bën (tani ju kërkoj të bëni një listë të veprimeve të mira që ai bën gjatë ditës; për të gjitha këto veprime ju duhet ta lavdëroni atë). Nga ana tjetër, mundohuni të mos e ndëshkoni për veprimet e papërshtatshme ose të gabuara që ai bën.
Ju përshëndes!
*Lediona Braho, psikologe klinike
Për Iconstyle.al
