Globi gumëzhon me mijëra gjuhë. Por kur njerëzit krijuan për herë të parë një sistem të strukturuar për të komunikuar, një sistem që ishte i dallueshëm për një zonë të caktuar?
Shkencëtarët janë të vetëdijshëm për më shumë se 7100 gjuhë që përdoren sot. Gati 40 për qind e tyre konsiderohen të rrezikuar, që do të thotë se kanë një numër në rënie të folësve dhe rrezikojnë të “vdesin”. Disa gjuhë fliten nga më pak se 1000 njerëz, ndërsa më shumë se gjysma e popullsisë së botës përdor një nga vetëm 23 gjuhët.
Këto gjuhë dhe ato të vdekura që nuk fliten më, thurin së bashku mijëvjeçarë ndërveprimesh njerëzore. Kjo do të thotë se detyra e përcaktimit të gjuhës më të vjetër në botë është më shumë se një kuriozitet gjuhësor. Për shembull, për të deshifruar mbishkrimet e pllakave prej balte ose për të gjurmuar evolucionin e gjuhëve të gjalla, gjuhëtarët duhet të përballen me pyetje që shkojnë përtej gjuhës. Duke bërë këtë, hulumtimi i tyre zbulon disa nga sekretet e qytetërimeve të lashta dhe madje ndez debate që ndërthurin shkencën dhe kulturën.
“Gjuhët e lashta, ashtu si gjuhët bashkëkohore, janë vendimtare për të kuptuar të kaluarën. Ne mund të gjurmojmë historinë e migrimeve dhe kontakteve njerëzore përmes gjuhëve. Dhe në disa raste, informacioni i gjuhës është burimi ynë i vetëm i besueshëm i informacionit për të kaluarën,” thotë Claire Bowern, një profesoreshë e gjuhësisë në Universitetin Yale. “Fjalët që mund t’i gjurmojmë në kohë na japin një pamje të kulturës së shoqërive të kaluara.”
Gjuha vjen në forma të ndryshme – duke përfshirë të folurit, gjestet dhe shkrimin – të cilat jo të gjitha lënë pas prova përfundimtare. Dhe ekspertët përdorin qasje të ndryshme për të përcaktuar moshën e një gjuhe.
Gjurmimi i gjuhës më të vjetër është “një detyrë mashtruese e ndërlikuar”, thotë Danny Hieber, një gjuhëtar që studion gjuhët e rrezikuara. Një mënyrë për të identifikuar origjinën e një gjuhe është të gjesh pikën në të cilën një gjuhë e vetme me dialekte të ndryshme u bë dy gjuhë krejtësisht të ndryshme, në mënyrë që njerëzit që flisnin ato dialekte nuk mund ta kuptonin më njëri-tjetrin. “Për shembull, sa larg historisë do t’ju duhej të shkonit që anglishtfolësit të kuptojnë gjermanisht folësit?” thotë ai. Kjo pikë në kohë do të shënonte origjinën e anglishtes dhe gjermanishtes si gjuhë të dallueshme, duke u degëzuar nga një gjuhë e përbashkët proto-gjermanike.
Gjuha më e vjetër në botë nuk është e lehtë të përcaktohet, pasi ka shumë teori dhe të dhëna të ndryshme që lidhen me këtë temë. Megjithatë, disa gjuhë që shpesh përmenden si ndër më të vjetrat janë:
1.Gjuha Sumeriane: Gjuha e përdorur nga civilizata sumere në Mesopotami (rreth vitit 3100 p.k.) është një nga gjuhët më të vjetra të njohura për shkencën. Ajo nuk është e lidhur me asnjë grup gjuhësor tjetër dhe konsiderohet si një gjuhë izolate.
2.Gjuha Egjiptiane e Vjetër: Gjuha e përdorur në Egjiptin e lashtë, që ka lënë pas shkrime të vjetra (si hieroglifët), është një tjetër gjuhë shumë e vjetër. Ajo ka evoluar gjatë shekujve dhe është pasuar nga dialekte të tjera egjiptiane.
3.Gjuha Sanskrite: Gjuha sanskrite është një nga gjuhët më të lashta indo-evropiane dhe ka një trashëgimi të pasur letrare dhe filozofike, duke filluar rreth 1500-1200 p.k.
4.Gjuha Hebraike e Vjetër: Gjuha hebraike është një nga gjuhët semite më të vjetra dhe ka një histori të gjatë, që daton që nga periudha biblike.
