Rinia e përjetshme është një koncept i fesë dhe mitologjisë, por çfarë do të ndodhte nëse mund të kishim vetëm pak më shumë prej saj? Çfarë nëse do të ekzistonte një pilulë që mund të ngadalësonte rrjedhën e kohës, në mënyrë që të ndiheshit më të rinj për më gjatë? Kjo tingëllon si një mashtrim, por ka një sasi në rritje kërkimesh që po përpiqen ta bëjnë atë realitet.
Imagjinoni këtë skenë: Pas një analize të zakonshme të gjakut, vizitoni mjekun tuaj për rezultatet.
“Gjithçka është në rregull,” thotë mjeku me qetësi. “Problemi i vetëm është që po plakesh.” Pastaj, me një shpalosje të bllokut të recetave, mjeku shton: “Por unë mund të të ndihmoj për këtë. Merr këto tableta. Ato do të ngadalësojnë procesin e plakjes dhe do të të ndihmojnë të qëndrosh i/e shëndetshëm/e. Oh, dhe ato mund të të ndihmojnë të jetosh më gjatë gjithashtu.”
Një ilaç që zgjat jetën, ngadalëson plakjen dhe parandalon rrënimin e moshës së vjetër, përfshirë dobësinë dhe sëmundjet? Tingëllon shumë mirë për të qenë e vërtetë. Megjithatë, një sasi në rritje provash sugjeron jo vetëm që këto ilaçe janë brenda mundësive, por që ato mund të jenë tashmë këtu.
Disa prej tyre mund të gjenden në raftet e dyqaneve të shëndetit, ndërsa të tjerat janë ilaçe për sëmundje të tilla si diabeti dhe kanceri që janë duke u përdorur në mënyrë të ndryshme. Studimet mbi kafshët kanë demonstruar potencialin e tyre, dhe tani po fillojnë provat klinike për të vlerësuar nëse premtimi i tyre është i vërtetë tek njerëzit. Nëse është kështu, ata që janë në moshë të mesme tani mund të bëhen brezi i parë që përfiton nga përdorimi i tyre. Imagjinoni një 80-vjeçar me biologjinë dhe ‘energjitë’ e dikujt 30 vjet më të ri. Sa e bukur do të ishte të mos kesh nevojë të sillesh si në moshën tënde!
Jeto më mirë për më gjatë
Në dekadat e fundit, shkenca kundër plakjes ka kaluar nga shkenca-fiksion në shkencë të bazuar, akademikisht rigoroze dhe të rishikuar nga kolegët. Nuk ka të bëjë me arritjen e pavdekësisë, apo me ruajtjen e trurit tënd në mënyrë kriogjenike, apo ndonjë prej propozimeve të tjera të pazakonta.
“Ka shumë njerëz atje që ju shesin ‘ilaçe të gjarprit’ dhe ju thonë se do të jetoni përgjithmonë, dhe pastaj kur vdisni, askush nuk i padit,” thotë Dr. Nir Barzilai, drejtor i Institutit për Plakjen në Kolegjin e Mjekësisë Albert Einstein në Nju Jork.
Në vend të kësaj, bëhet fjalë për përmirësimin e asaj që shkencëtarët e quajnë ‘hapësira e shëndetit’, ose numri i viteve që njerëzit mund të jetojnë mirë pa sëmundje. Zgjatja e jetës mund të jetë një efekt anësor i mbarë, ashtu si edhe ndikimet për ekonominë.
Aktualisht, 80 për qind e të rriturve të botës mbi moshën 65 vjeç kanë të paktën një sëmundje kronike, ndërsa 68 për qind kanë dy ose më shumë. Vuajtja njerëzore është e madhe, dhe në 30 vitet e ardhshme, numri i të moshuarve mbi 65 vjeç pritet të dyfishohet në 1.5 miliardë. Kjo do të jetë e kushtueshme.
“Nëse do të kishim një ilaç që do të shtonte edhe një ose dy vite të shëndetshme në jetëgjatësinë e njeriut, do të kishte triliona dollarë ndikim në ekonominë botërore, sepse njerëzit do të ishin produktivë për më gjatë dhe nuk do të kishin të gjitha këto sëmundje që i kushtojnë kaq shumë sistemeve tona të kujdesit shëndetësor,” thotë Jim Mellon, kryetar i kompanisë për jetëgjatësi Juvenescence.
Nuk është çudi që mosha është faktori më i madh i rrezikut për sëmundje të tilla si kanceri, sëmundjet kardiovaskulare dhe neurodegjeneruese. Procesi i plakjes përfshin një numër të madh ndryshimesh biologjike që drejtojnë zhvillimin e tyre. Shkencëtarët i quajnë këto ndryshime ‘shenjat’ dhe rreth nëntë prej tyre janë identifikuar, përfshirë akumulimin e mutacioneve gjenetike, shpërbërjen e kromozomeve dhe aftësinë e dobësuar të qelizave të vogla të energjisë, të quajtura mitokondri, për të funksionuar.
Sipas teorisë, nëse mund t’i korrigjoni këto probleme, jo vetëm që do të ngadalësoni plakjen, por gjithashtu do të parandaloni ose shtyni shumë prej sëmundjeve që lidhen me moshën e vjetër.
Në dhjetor të vitit 2021, studiuesit nga Universiteti i Akademisë Kineze të Shkencave në Shangai zbuluan se një përbërës natyral i gjetur në farat e rrushit mund të zgjasë jetën e minjve të moshuar me 9 për qind dhe t’i bëjë ata fizikisht më të aftë gjithashtu. Përbërësi, i quajtur procyanidin C1, funksionon duke synuar një tjetër shenjë të plakjes: akumulimin e qelizave të lodhura dhe të konsumuar, që përshkruhen si ‘senescent’.
Në vitet tona të reja, sistemi imunitar pastron qelizat senescent nga trupi përpara se të shkaktojnë një problem, por ndërsa plakemi dhe sistemi ynë imunitar dobësohet, qelizat kanë mundësinë të qëndrojnë dhe të lëshojnë molekula inflamatore që dëmtojnë indin përreth.
“Është si një zjarr që përhapet,” thotë Ming Xu, i cili studion senescencën në Qendrën për Plakjen në Universitetin e Connecticut. “Është një popullatë shumë e vogël qelizash, por kanë një ndikim shumë të madh dhe shumë dëmtues.” Ilaçet që kërkojnë dhe shkatërrojnë këto qeliza senescent, të njohura si senolitikë, janë ndër terapitë më premtuese kundër plakjes.
Xu dhe kolegët e tij kanë treguar se kur numra të vegjël qelizash senescent transplantohen në minj, ata i plakin ata. Pastaj, kur të njëjtët minj trajtohen, jo me procyanidin C1, por me një koktej të dy ilaçeve senolitikë të ndryshëm, qelizat tradhtare shkatërrohen dhe minjtë bëhen më të fortë. Ata zhvillojnë muskuj më të fuqishëm, bëhen më aktivë dhe jetojnë më gjatë. Të njëjtat rezultate janë parë edhe tek minjtë që janë plakur natyrshëm.
Është edhe më mbresëlënëse sepse minjtë morën ilaçet shumë vonë në jetë, kur ishin tashmë dy vjeç.
“Është ekuivalenti i një personi që fillon trajtimin kur është 70 ose 80 vjeç dhe pastaj ka jetën e tij të shëndetshme të zgjatur me pesë deri në gjashtë vjet,” thotë Xu.
Gjithashtu inkurajuese është fakti që këto ilaçe tashmë janë të njohura për përdorim të sigurt te njerëzit. Quercetin, një pigment bimor që gjendet në shumë fruta dhe perime, shitet si një suplement dietik, ndërsa dasatinibi është i miratuar për përdorim si një ilaç për kancerin e gjakut.
Studime të mëtejshme mbi kafshët kanë treguar se ilaçet senolitikë mund të vonojnë, parandalojnë ose lehtësojnë më shumë se 40 sëmundje, përfshirë kancerin dhe çrregullime të ndryshme të zemrës, mëlçisë, veshkave, mushkërive, syve dhe trurit. Studime paraprake te njerëzit tregojnë se ato zvogëlojnë numrin e qelizave senescent, kufizojnë inflamacionin dhe lehtësojnë dobësinë, dhe tani dhjetëra prova klinike janë duke u zhvilluar për të vlerësuar ndikimin e tyre në sëmundje të ndryshme, përfshirë diabetin, artritin dhe sëmundjen Alzheimer.
Përshpejtimi i një procesi të ngadaltë
Është një koncept i thjeshtë dhe duhet të jetë i drejtpërdrejtë, përveç disa problemeve. E para është që njerëzit marrin dekada për t’u plakur, një situatë që i bën provat e nevojshme të gjata dhe të shtrenjta.
Një zgjidhje e mundshme për këtë problem, e cila po hetohet aktualisht, është përdorimi i përfaqësuesve molekularë ose “biomarkatorëve” të procesit të plakjes. Këto janë ndryshime të holla, të tilla si shtimi i disa grupeve kimike në ADN, që ndodhin në periudha më të shkurtra kohe dhe mendohet se përfaqësojnë një pasqyrë më të gjerë të plakjes.
Një opsion tjetër është t’i drejtohemi mikut më të mirë të njeriut. Qentë plaken rreth shtatë herë më shpejt se njerëzit dhe përjetojnë shumë prej sëmundjeve dhe rënieve të njëjta që lidhen me moshën. Me pak fjalë, ata janë një model i shkëlqyer i procesit të plakjes dhe janë të gatshëm të ndihmojnë në këmbim të dhuratave dhe përkëdheljeve.
Si pjesë e Projektit të Plakjes së Qenve në SHBA, 500 qen po ndihmojnë në vlerësimin e një trajtimi tjetër të mundshëm kundër plakjes, të quajtur rapamicinë. Rapamicina gjithashtu synon qelizat senescent, si dhe disa prej shenjave të tjera të plakjes.
Doza të mëdha relativisht jepen pacientëve të transplantit për të ndihmuar në parandalimin e refuzimit të organeve, por në doza të vogla është treguar se zgjat jetën në krimba, miza dhe minj. Qentë do të ndiqen për deri në një dekadë dhe nëse premtimi i rapamicinës realizohet, ata që marrin trajtimin mund të kenë jetën e tyre të zgjatur deri në katër vjet njerëzore (ose 28 vjet të qenit).
Problemi i dytë me organizimin e studimeve të nevojshme te njerëzit është më pak praktik. Sipas paradigmës aktuale mjekësore, plakja nuk është diçka që ka nevojë të trajtohet. Ashtu si dhimbjet e kokës apo telefonatat e bezdisshme, plakja shihet si një realitet i jetës.
Nëse Administrata e Ushqimit dhe Barnave të SHBA (FDA) dhe rregullatorët e tjerë mjekësorë ndonjëherë do të aprovojnë një ilaç për plakjen, së pari ata do të duhet të pranojnë që plakja është një gjendje e parandalueshme që mund të synohet terapeutikisht.
“Ne nuk duam ta quajmë plakjen një sëmundje,” thotë Barzilai. “Njerëzit që duam të ndihmojmë nuk duan që ne t’i quajmë ata të sëmurë, por plakja ka nevojë të njihet zyrtarisht si një ‘indikacion’ që është i trajtueshëm.”
Kështu që Barzilai ka gjetur një rrugëdalje nga dilema. Ai është fokusuar në një tjetër ilaç të mundshëm kundër plakjes, të quajtur metforminë.
Metformina është një ilaç i lirë dhe i suksesshëm. Çdo ditë, miliona njerëz e marrin atë për të kontrolluar diabetin e tipit 2, por në vitin 2016, Barzilai sugjeroi që ajo mund të përdoret për të ngadalësuar plakjen.
Çelësi i argumentit të tij është një provë klinike në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 2014 që përfshinte mbi 150,000 njerëz, e cila zbuloi se diabetikët që merrnin metforminë jetonin më gjatë se jo-diabetikët që nuk e merrnin atë, dhe një numër në rritje studimesh të veçanta që demonstrojnë aftësinë e metforminës për të parandaluar çrregullime të caktuara të lidhura me moshën. Të marra së bashku, këto studime tregojnë se metformina mund të përmirësojë hapësirën e shëndetit, por ato ende nuk e vërtetojnë përfundimisht. Çfarë nevojitet është një provë klinike që t’i lidhë të gjitha këto përfundime të lirshme në një studim të vetëm, të mirë-dizajnuar. Hyni në provën ‘Targeting Aging with Metformin’ (TAME).
Barzilai dhe kolegët e tij po rekrutojnë 3,000 të rritur, të moshës 65 deri në 80, të cilët nuk kanë diabet, për të marrë ose metforminë ose një placebo për një periudhë katërvjeçare. Gjatë kësaj kohe, ekipi do të monitorojë biomarkatorët e plakjes dhe kohën që u duhet secilit prej pacientëve për të zhvilluar një sëmundje të madhe të lidhur me moshën, si demenca ose goditja në tru.
Në vend që të shikojnë aftësinë e metforminës për të vonuar një sëmundje të vetme të lidhur me moshën, siç kanë bërë provat e tjera, ky studim do të vlerësojë kapacitetin e ilaçit për të vonuar fillimin e sëmundjeve të lidhura me moshën në përgjithësi. Do të tregojë nëse metformina mund të rrisë hapësirën e shëndetit.
Nëse prova arrin sukses, efektet e saj mund të jenë të thella. TAME ka fuqinë për të provuar që plakja është diçka që mund të synohet dhe trajtohet me ilaçe. Kjo, në vetvete, do të jetë një ndryshim i madh i paradigmës.
“Ne shpresojmë se do të frymëzojë FDA-në që të bëjë plakjen një indikacion dhe të sigurojë një model për kompanitë e tjera bioteknologjike që të bëjnë studime të ngjashme,” thotë Barzilai.
Ndërsa shkencëtarë të tjerë ndjekin strategji të ndryshme kundër plakjes, si terapia gjenetike ose transplantet e indeve, marrja e tabletave është shumë më e thjeshtë. Metformina mund të bëhet ilaçi i parë i autorizuar kundër plakjes me aftësinë për të jo vetëm zgjatur jetën, por për të zgjatur një jetë të shëndetshme. Pastaj, pas metforminës, ilaçe të tjera kundër plakjes mund të ndjekin. Në vend që të trajtojmë çdo sëmundje të lidhur me moshën veçmas, siç ndodh aktualisht, është e mundur të imagjinojmë një të ardhme ku këto gjendje të trajtohen së bashku, duke synuar shenjat e shumta të plakjes.
Ashtu siç sot përshkruhen statinat për të ulur kolesterolin dhe për të parandaluar goditjet në tru dhe sëmundjet e zemrës, po ashtu mund të përshkruhen ilaçe kundër plakjes ose ‘geroterapeutikë’ për të parandaluar sëmundjet e moshës së vjetër. Bazuar në rezultatet e një analize gjaku, që mund të tregojë sa shpejt po plakesh dhe cilat sëmundje je i/e prirur të zhvillosh, një klinicist mund të përshkruajë një ose më shumë ilaçe kundër plakjes.
Metformina, rapamicina, quercetin, dasatinibi dhe ilaçe të tjera ende të paidentifikuara kundër plakjes mund të jenë pjesë e skenës. Do të përfaqësonte një zhvendosje nga modeli mjekësor mbizotërues, ku sëmundjet trajtohen reaktivisht pas shfaqjes së simptomave dhe vuajtjeve, drejt një modeli parandalues të kujdesit, ku pacientët monitorohen në mënyrë proaktive dhe sëmundjet e ardhshme parandalohen.
Me një grusht ilaçesh premtuese kundër plakjes që tashmë ekzistojnë, plakja kurrë nuk është dukur kaq ‘e trajtueshme’. Megjithatë, ekziston vetëm një problem i fundit. Provat klinike nuk janë të lira, kështu që pyetja është, kush do të paguajë?
Agjencitë qeveritare të financimit duket se nuk janë të prirura të investojnë në fushën kundër plakjes. Rregullatorët zakonisht nuk financojnë studime të barnave që janë tashmë në treg dhe industria farmaceutike nuk do të paguajë për prova të barnave që janë gjenerike, të lira ose pa patentë, pa asnjë marzh fitimi.
Rreth 30 kompani të mirëfillta kundër plakjes që ekzistojnë janë më të interesuara për të zhvilluar terapitë e tyre të pronësisë sesa barnat e aksesueshme si metformina ose quercetina. Derisa të gjendet financim shtesë, kjo do të thotë që barnat e sigurta, të përballueshme me potencialin për të ngadalësuar plakjen dhe zgjatur hapësirën e shëndetit nuk po hulumtohen siç duhet. Ndërkohë, njerëzit që kanë më shumë nevojë për to po plaken duke pritur.
