Shqipëria është drejt një prej hapave më të rëndësishëm të transformimit digjital: nënshkrimi elektronik po bëhet realitet. Një projektligj i ri, tashmë në konsultim publik nga Autoriteti Kombëtar për Sigurinë Kibernetike, përcakton kuadrin për identifikimin elektronik, portofolin digjital të qytetarit dhe eliminimin e nevojës për firmën fizike në një sërë procesesh që shkojnë nga aplikimi në universitet, te hapja e një llogarie bankare, regjistrimi i pronës apo edhe kontratat e qirasë apo shit-blerjes.
Në letër, duket se po bëhemi si vendet e Bashkimit Europian. Dhe kjo është një gjë e mirë. Por në praktikë, Shqipëria ka shumë punë përpara për ta bërë këtë sistem jo vetëm të funksionojë, por edhe të besohet.
Përfitimet që do të sillte nënshkrimi elektronik janë të mëdha dhe të padiskutueshme. Duke eliminuar nevojën për firmë fizike dhe ndërveprim të drejtpërdrejtë në sportele, qytetarët mund të kursejnë kohë, para dhe stres. Administrata publike mund të përqendrohet më shumë në ofrimin e shërbimeve dhe më pak në letrat e pafundme.
Për bizneset, kjo reformë do të thotë më pak burokraci, më shumë efikasitet dhe më pak pengesa në transaksione e kontraktime. Për diasporën, një kategori që shpesh has vështirësi për të kryer veprime administrative nga larg, ky hap përfaqëson një lehtësim real.
Po ashtu, nëse zbatohet siç duhet, sistemi do të jetë i përputhshëm me standardet e BE-së, duke mundësuar identifikim dhe firmosje elektronike edhe përtej kufijve, në kuadër të bashkëpunimit ndërkufitar. Është një lloj pasaporte digjitale e qytetarit që i hap rrugën një ere të re shërbimesh.
Por a mund të funksionojë realisht në Shqipëri?
Këtu vjen pjesa më e vështirë. Nënshkrimi elektronik, në vetvete, nuk është vetëm një teknologji. Është një sistem besimi. Dhe këtu Shqipëria ka një histori që i flet vetë.
1. Korrupsioni dhe kapja e institucioneve
Shteti shqiptar ka dështuar në mënyrë të përsëritur në ndërtimin e sistemeve digjitale që janë të pavarura, të besueshme dhe të mbrojtura nga ndikimet politike. Nëse nënshkrimi elektronik do të varet nga punonjës të patronazhuar, institucione të korruptuara dhe tendera të dyshimtë, atëherë ai rrezikon të jetë një “vulë elektronike” që përdoret për të legjitimuar abuzimet, jo për të ofruar drejtësi dhe eficiencë.
2. Hakerime dhe rrjedhje të të dhënave
Në vitet e fundit, qytetarët shqiptarë kanë përjetuar rrjedhje masive të të dhënave personale, nga hakerimet iraniane, numri i sigurimeve shoqërore, paga, targat, e deri te sistemi TIMS. Si mund të kemi besim te nënshkrimi elektronik në një shtet ku të dhënat nuk mbrohen dot dhe ku vetë institucionet janë cak i sulmeve kibernetike?
3. Mungesa e edukimit digjital
Ndërkohë që projektligji flet për “portofol digjital” dhe “shërbime të besuara”, një pjesë e madhe e qytetarëve ende nuk përdor as email, nuk ka akses të sigurt në internet ose nuk është në gjendje të navigojë faqet e administratës publike. Nëse nuk shoqërohet me një fushatë masive edukimi, ky sistem do të mbetet i paarritshëm për një pjesë të madhe të popullsisë.
4. Varësia nga sistemi dhe mungesa e alternativave
Nëse sistemi digjital bie, a kemi një plan B? Në një vend ku edhe uebfaqet e institucioneve bien për orë të tëra dhe ku energjia elektrike ndërpritet rregullisht, një sistem i tillë kërkon një infrastrukturë që Shqipëria ende nuk e ka të garantuar.
Digjitalizimi është i pashmangshëm, por duhet të jetë i besueshëm
Nënshkrimi elektronik është një hap përpara, një mjet që mund ta transformojë marrëdhënien e qytetarit me shtetin. Por ai nuk është një magji që zgjidh vetë problemet. Në një shtet me institucione të forta dhe të paanshme, funksionon si duhet. Në një shtet të dobët dhe të kapur, mund të bëhet një mjet abuzimi më i sofistikuar.
Ajo që i mungon Shqipërisë nuk është teknologjia, por garancia që teknologjia do të përdoret drejt. Kjo kërkon më shumë se një ligj të mirë: kërkon institucione që funksionojnë, vullnet politik, transparencë, edukim dhe mbikëqyrje reale nga publiku dhe media.
Shqipëria nuk mund të ecë drejt së ardhmes me një mouse në dorë dhe një sistem të kalbur në prapaskenë. Nënshkrimi elektronik do të ketë vlerë vetëm nëse ndërtojmë një shtet që meriton të nënshkruhet; digjitalisht apo jo. Deri atëherë, mund të firmosim pa stilolaps, por do të duhet kohë derisa të firmosim me besim.
